برای درمان بیماری‌های مختلف در صنعت داروسازی، داروهای متنوعی در شرایط خاصی با استفاده از مواد شیمیایی و گیاهی تولید می‌شوند. برای تولید دارو در آزمایشگاه داروسازی اثر بخشی داروها مورد بررسی قرار می‌گیرد. برای این منظور از دستگاه‌ها و تجهیزات مختلفی استفاده می‌شود. در این مقاله به بررسی تجهیزات و دستگاه‌های آزمایشگاه دارو و داروسازی پرداخته‌ایم.
تجهیزات داروسازی در چه آزمایشگاه‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
صنعت دارویی از بخش مختلفی تشکیل شده که در زیر آن‌ها را برای شما نام برده‌ایم:
- تولید مواد موثره دارویی
- تهیه داروها به شکل تزریقی
- تولید دارو به شکل شربت
- تولید دارو به شکل کپسول
- تولید دارو به شکل قرص
- کنترل کیفیت حین تولید
- مطالعه انواع روش‌های داروسازی هوشمند
- بررسی اثر بیولوژی داروها
در هر یک از بخش‌های نامبرده از دستگاه‌ها و تجهیزات مختلفی استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها و تجهیزات در آزمایشگاه‌های مختلفی که در صنعت تولید دارو وجود دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آزمایشگاه تحقیق بر روی دارو و توسعه آن
در این آزمایشگاه داروسازی از دستگاه‌های زیر استفاده می‌شود:
- دستگاه فشرده سازی قرص
- دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC)
- دستگاه اسپکتروفتومتر UV
در این نوع آزمایشگاه داروسازی پیش از تولید دارو بر روی شکل نیمه جامد، مایع و جامد دارو مطالعه و بررسی می‌شود. همچنین در این آزمایشگاه بررسی خواهد شد که کدام اشکال دارو که نامبرده شده‌اند به کنترل بیماری و درمان آن کمک می‌کنند.
آزمایشگاه Apl یا سنتز مواد موثره دارویی
مواد اولیه‌ای که برای تولید دارو استفاده می‌شوند در این آزمایشگاه بررسی خواهند شد. در این جا لازم است به این نکته اشاره کنیم که مواد اولیه‌ای که برای تولید دارو استفاده می‌شوند به صورت پودری و مایع هستند. در واقع شرکت تولید کننده Apl مواد موثره دارویی شرکتی که به تولید finish product مشغول است را تامین می‌کند. این نوع آزمایشگاه صنعت داروسازی از تجهیزات و دستگاه‌های که در آزمایشگاه سنتز مواد آلی نیاز است، استفاده می‌کند.
آزمایشگاه فارماکولوژی
در این آزمایشگاه برای بررسی و تولید داروهای بیولوژیک و گیاهی از تجهیزات زیر استفاده می‌شود:
- اتاقک UV
- کالری سنج
- هود لامینار
- دستگاه سوکسله
آزمایشگاه شیمی دارویی
با ترکیب مواد معدنی و مواد شیمیایی آلی در این آزمایشگاه داروهای فراوانی تولید می‌شود. از تجهیزات این آزمایشگاه می‌توان به گزینه‌های زیر اشاره نمود:
- دستگاه اسپکتروفتومتر UV
- دستگاه تقطیر
در این آزمایشگاه‌ها سنتز واکسن بر پایه RNA، سنتز واکسن بر پایه پروتئین و سنتز داروهای نوترکیب پروتئینی انجام خواهد شد.
آزمایشگاه آنالیز دارویی
به منظور بررسی ترکیبات شیمیایی دارو در این آزمایشگاه از تجهیزات زیر استفاده می‌شود:
- طیف سنجی
- تکنیک‌های کروماتوگرافی
آزمایشگاه فارماکولوژی
برای بررسی واکنش بدن بیمار به یک دارو خاص در این نوع آزمایشگاه از فارماکوژنومیک و فارماکوژنتیک استفاده می‌شود. از دستگاه‌ها و تجهیزات این نوع آزمایشگاه به گزینه‌های زیر می‌توان اشاره نمود:
- هات پلیت
- دستگاه سنجش الکتروشوک
- دستگاه نظیر Rotarod
آزمایشگاه میکروبیولوژی
در این آزمایشگاه از تجهیزات زیر استفاده می‌شود:
- سمپلر
- میکروسکوپ
- هود لامینار
- انکوباتور
- اتوکلاو
طراحی و تولید آنتی‌بیوتیک و مقاومت میکروبی آزمایش در این نوع آزمایشگاه دارویی انجام خواهد شد.
انواع تجهیزات و لوازم آزمایشگاه داروسازی
با توجه به نوع فعالیتی که در آزمایشگاه انجام می‌شود. تجهیزات مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دستگاه و تجهیزاتی که در آزمایشگاه‌های داروسازی استفاده می‌شوند، بسته به فرآیند تولید و اهداف تولید متفاوت است. انواع سمپلر، پمپ خلاء، روتاری اواپراتور، ترازو آزمایشگاهی دقیق 4 صفر، هود شیمی، اتاقک UV، اتاقک TLC، اسپکتروفوتومتر، طیف سنجی lR، اسپپیکتروفلوریمتر، هموژنایزر، کارل فیشر، آون، فرمانتور، رفراکتومتر اتوماتیک، پلاریمتر اتوماتیک، دستگاه جذب اتمی، کروماتوگراف گازی، کروماتوگرافی طیف‌سنج جرمی، کروماتوگرافی مایع با عملکرد و کیفیت بالا، میکروسکوپ، هیتر استیرر، دستگاه تبخیر در خلا، اتوکلاو، انکوباتور یخچالدار، انکوباتور Co2، دستگاه آب مقطرگیری، دستگاه پرس قرص، دستگاه ph متر، سانتریفیوژ یخچالدار و سانتریفیوژ معمولی از انواع تجهیزات آزمایشگاهی دارویی هستند.
کاربردهای تجهیزات آزمایشگاه داروسازی
تجزیه صحیح داروهای گیاهی و شیمیایی در آزمایشگاه‌های داروسازی یکی از پارامترهایی بوده که مورد بررسی قرار می‌گیرد. از کاربردهای تجهیزات آزمایشگاهی داروسازی به گزینه‌های زیر می‌توان اشاره نمود:
دستگاه آزمایشگاه دارویی تست انحلال قرص
برای آنالیز فرآورده‌های دارویی از این دستگاه در آزمایشگاه‌های داروسازی استفاده می‌شود. این دستگاه اندازه‌گیری میزان و تشکیل محلول را از فرم دوز که شامل گزینه‌های زیر هستند را انجام می‌دهد:
- سوسپانسون
- پودر
- هیدروژل
- شیاف
- کپسول
- قرص
از مدل مختلف این دستگاه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- مدل 12 وسل دو موتورهای
- مدل 8 وسل
- مدل 6 وسل
- مدل 4 وسل
دستگاه آزمایشگاه دارویی برای تعیین زمان باز شدن قرص
برای این که بتوان مدت زمانی که طول می‌کشد تا از معده قرص از حالت فشرده خارج و به حالت گرانول و پودر تبدیل شود را تعیین نمود از تست زمان باز شدن قرص (تست فروپاشی) استفاده می‌شود. برای انجام این تست از دستگاه تست زمان باز شدن قرص استفاده خواهد شد. برای بررسی زمان باز شدن سافت ژل و انواع قرص از این دستگاه استفاده می‌شود. از اجزای این دستگاه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- دو موتور مجزا برای اندازه‌گیری زمان باز شدن قرص
- آلارم هشدار دهنده زمان پایان تست
- هیتر سیرکولاتور مجزا برای گرم کردن آب
- · 100 حافظه داخلی برای ذخیره روش‌های انجام تست زمان باز شدن دو مدل قرص متفاوت
- سیستم حفاظتی قطع خودکار دمای بالاتر از 45 درجه
این دستگاه زمان تست، دما و سرعت باز شدن قرص را به صورت لحظه‌ای نشان می‌دهد. در پایان تست فروپاشی قرص این دستگاه دارای حالت اتوماتیک پارک بسکت است.
دستگاه تست تعیین زمان فرسایش قرص
با کمک این دستگاه درصد فرسایش و شکنندگی قرص اندازه‌گیری می‌شود. این دستگاه بعد از تولید قرصها آن‌ها را از نظر ویژگی‌های زیر بررسی می‌کند:
- میزان استحکام قرصها
- قدرت فیزیکی قرصها
از اجزای مهم این دستگاه آزمایشگاه داروسازی می‌توان به محفظه تخلیه برای جمع‌آوری قرص بعد از پایان اتمام تست فرسایش، 2 درام از جنس پلکسی گلس شفاف، آلارم هشدار‌دهنده زمان پایان تست و LCD نمایشگر اشاره نمود.
دستگاه تشخیص سختی قرص
برای تعیین میزان سختی و شکست پودرهای فشرده‌ای که برای تولید قرص استفاده می‌شوند. از این نمونه دستگاه آزمایشگاه داروسازی استفاده می‌شود. 100 حافظه داخلی برای ذخیره اطلاعات قرص در تست سختی، پرینتر حرارتی داخلی برای چاپ گزارشات آزمایش، محفظه جمع‌آوری ضایعات قرص، سوکت اتصال به رایانه و LCD صفحه نمایش از اجزای این نمونه دستگاه آزمایشگاه دارویی هستند.
برای استفاده از این دستگاه و تعیین سختی قرص کافی است، قرص و کپسول را داخل محفظه آن قرار دهید. برای تعیین سختی قرص یا کپسول این دستگاه بین دو صفحه به کپسول و قرص فشار وارد می‌کند. در پایان برای این که میزان مقاومت قرص در برابر ضربه و فشار مشخص شود، اندازه‌گیری میزان نیروی وارد شده به قرص یا کپسول انجام خواهد شد.
دستگاه تعیین چگالی پودر
با کمک این دستگاه می‌توان کیفیت قرص‌های تولید شده را مشخص نمود. در واقع این دستگاه اعتبار بخشی و کیفیت‌سنجی به قرص‌های تولید شده می‌دهد. از اجزای این دستگاه می‌توان به محفظه نویز گیر برای کم کردن صدای تولید شده توسط دانسیتومتر، دو مبدل سیلندر (مزور) 250 میلی لیتر و 100 میلی لیتر برای اتصال به دستگاه، دو سیلندر (مزور) با حجم 250 میلی‌لیتر و 100 میلی‌لیتر، 100 حافظه داخلی برای ذخیره اطلاعات چگالی پودرهای مختلف و LCD صفحه نمایش اشاره نمود. از اقدامات و قابلیت‌های این دستگاه می‌توان موارد زیر را نام برد:
- نشان دادن لحظه‌ای زمان تست
- قابلیت اعتبارسنجی سرعت و ارتفاع پرش
- قابلیت تنظیم سرعت ضربه از 100 تا 300 ضربه در دقیقه
- قابلیت همزمان انجام تست usp1 و usp1
تجهیزات آزمایشگاه دارویی تحلیلی
تجهیزات و دستگاه‌های که در آزمایشگاه‌های داروسازی برای کنترل کیفیت داروها استفاده می‌شوند، جزو تجهیزات تحلیلی هستند. از دستگاه‌های تحلیلی آزمایشگاه‌های داروسازی می‌توان به دستگاه ماس‌سنج‌ها، جذب‌سنج‌های اتمی، طیف‌سنج‌های (UV_Vis،Ir، NMR و کروماتوگرافی‌های HPLC و GC اشاره نمود. برای شناسایی آلاینده‌های مختلف داروها و خلوص داروها از دستگاه HPLC استفاده می‌شود. برای تحلیل آلاینده‌های گازی در داروها از دستگاه GC استفاده می‌گردد. برای تعیین غلظت دقیق مواد موجود در داروها و برای شناسایی و تعیین ساختار مولکولی داروها به ترتیب از دستگاه UV_Vis و دستگاه FTIR استفاده خواهد شد. جهت تعیین میزان آب موجود داروها و جهت ارزیابی سرعت حل شدن داروها به ترتیب از دستگاه Dissolution و دستگاه Karl Fischer استفاده می‌شود.
برای شناسایی ترکیبات موجود در داروها و تعیین ساختار مولکولی دقیق داروها از دستگاه LC_MS و دستگاه GC_MS استفاده خواهد شد. برای بررسی ویژگی‌های گرمایی موادی که در ساخت داروها استفاده شده‌اند از دستگاه‌های TGA و DSC استفاده خواهد شد.
تجهیزات فیزیکی و مکانیکی آزمایشگاه دارویی
این نوع تجهیزات آزمایشگاهی دارویی مشخصات فیزیکی و مکانیکی داروها را بررسی می‌کنند تا داروهای باکیفیتی توسط داروسازان تولید شود. برای تولید و فشرده‌‌سازی قرصها از دستگاه Tablet press استفاده خواهد شد. برای ارزیابی تجزیه قرصها و سرعت حل شدن آن‌ها از دستگاه‌های زیر استفاده می‌شود:
- Dissolution Tester
- Disintegration Tester
جهت اندازه‌گیری مقاومت و سختی قرصها از دستگاه‌های زیر استفاده خواهد شد:
- Friability Tester
- Hardness Tester
برای پر کردن کپسول‌های دارویی و بسته‌بندی قرصها از دستگاه‌های زیر استفاده می‌شود:
- Capsule Filling
- Blister Packing
برای تولید قرص‌های دارویی جهت تهیه مواد اولیه از دستگاه‌های زیر استفاده می‌گردد:
- Powder Mixer
- Granulator
برای ارزیابی کیفیت و قابلیت جذب داروها از طریق پوست از دستگاه‌های زیر استفاده خواهد شد:
- دستگاه تست نفوذ‌پذیری
- دستگاه تست جذب‌پذیری
برای بررسی تاثیرات قرصها در بدن و ارزیابی عملکرد آن‌ها در دستگاه گوارش از دستگاه تست خوراکی استفاده می‌شود.
تجهیزات استریلیته و میکروبی آزمایشگاه دارویی
این نمونه تجهیزات آزمایشگاه دارویی به منظور مدیریت بهداشتی و کیفیت داروها استفاده می‌شود. از این نمونه تجهیزات و دستگاه‌های آزمایشگاهی دارویی به گزینه‌های زیر می‌توان اشاره نمود:
- دستگاه Autoclave
- دستگاه Biological Safety Cabinet
- دستگاه Laminar Flow
- دستگاه Co2 Incbator
- دستگاه Shaker
- دستگاه Real_time PCR
تمام دستگاه‌های نامبرده برای از بین بردن ویروس و باکتری استفاده می‌شوند و می‌توانند محیط آزمایشگاه دارویی را بهداشتی و عاری از ویروس و میکروب نمایند.
تجهیزات محیط زیست و ایمنی آزمایشگاه دارویی
در آزمایشگاه‌های داروسازی برای اهداف زیر از تجهیزات ایمنی و محیط زیست استفاده می‌شود:
- کاهش اثرات منفی بر محیط زیست
- حفظ سلامتی کارکنان
از دستگاه‌ها و تجهیزات محیط زیست و ایمنی به موارد زیر می‌توان اشاره نمود:
- دستگاه های Safety Cabinet
- دستگاه‌های تهویه هوا و فیلتراسیون
- دستگاه تست سطح صدا و تست نور
- دستگاه تست خلوص هوا و تست گازهای آلوده